Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergâhı

Tarihimizin en büyük savunma savaşlarından biri olan Çanakkale Savaşı‘nda, 25 Nisan 1915 tarihinde Kara Muharebeleri kapsamında Anzaklar (Avustralya ve Yeni Zelanda Ordu Birlikleri) tarafından ilk çıkarma yapılan nokta olması bakımından büyük öneme sahip Arıburnu Cephesi‘nde, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde destansı bir mücadele verilip düşman bozguna uğratılmıştı.

Bu yazımda da bu mücadelelerin verildiği savaş alanlarını ve mevzilerini yürüyüş güzergâhı çerçevesinde anlatmaya çalışacağım.

Tüm güzergâhı yürüyüp görülecek yerleri tek tek anlattığım videoyu ise buradan izleyebilirsiniz.

Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergâhı Nedir ?

Destansı mücadelelerin verildiği Arıburnu Cephesi’nde, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından bir proje yürütüldü ve bu projenin sonunda Çanakkale Savaşı’nın ruhunu savaş mevzilerinde anlatabilmek için bu muharebelerin yapıldığı alanları kapsayan 6-7 km’lik bir yürüyüş güzergâhı (trekking rotası) oluşturuldu. İşte bu rota “Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergâhı” olarak adlandırıldı.

Tabi ben ve arkadaşım Serbülent, bu güzergâhın başlangıç noktasından itibaren Conkbayırı’na gidiş ve dönüşü de dahil edip bitiş noktasına geldiğimizde katettiğimiz mesafe hesaplamalarıma göre 11,4 km olmuş oldu.

Arıburnu’na Nasıl Gidilir ?

Öncelikle Arıburnu’na herhangi bir dolmuş, minibüs veya otobüs ulaşımı yok. Arıburnu’na ulaşmak için sadece şu seçenekler var :

• • Özel araçla ulaşım

• • Otostopla ulaşım

• • Taksiyle ulaşım

• Kabatepe’den yürüyerek ulaşım

Benim yaptığım ise şu şekildeydi :

3 gün boyunca yürüyerek gezdiğimiz Gelibolu Yarımadası’nda konakladığımız yerlerden biri olan Alçıtepe‘deki pansiyonun sahibiyle görüşüp mümkünse ücreti karşılığında bizi Arıburnu’na bırakmasını istedik. 19 km yol için 50 ₺ karşılığında anlaştık ve bizi Anzak Koyu Kitabesi’nin oraya kadar bıraktı.

Dönüşte ise yukarıdaki savaş mevzilerinden inip anayola ulaştıktan sonra yaklaşık 3,2 km yürüyüp Kabatepe’ye geldik. İskelenin yanındaki Kabatepe Tesisleri’nden otobüs ile de 7,5 ₺ karşılığında Gelibolu yürüyüş turumuzdaki başlangıç ve bitiş noktamız olan Eceabat’a ulaştık.

Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergâhı Hakkında Teknik Bilgiler

Mesafe : Asıl güzergâh başlangıç noktası tabelasından itibaren Cesarettepe’ye varıp sonrasında 57. Alay Şehitliği’nden aşağıya devam edilip bitiş noktası tabelasına varıldığında 6,7 km. Bu yürüyüş rotasına benim yaptığım gibi Conkbayırı’na gidiş ve dönüş de eklendiğinde toplam 11,4 km oluyor.

Süre : 6 saat

Başlangıç İrtifası : 14 m (Başlangıç Tabelası)

Maksimum İrtifa : 310 m (Conk Tepesi)

Zorluk Derecesi : Dinlenme Deresi’nden Yüksek Sırt’a kadar olan bölüm aşırı dik ve yorucu.

Teknik Zorluk : Zorlayıcı yerlerde ahşap merdivenler var. Yağışlı ya da kuru ve sıcak havalarda toprak kısım biraz kaygan olabilir. Dikkatli olmakta fayda var.

Su kaynağı : Yalnızca 57. Alay Şehitliği’nin orada ve Conkbayırı’nda büfeler var. Onun dışındaki yerlerde yiyecek-içecek satılan bir yer yok. Arıburnu’ndan başlanacaksa en az 2 litre su taşıyın.

Yol Durumu : Arıburnu’ndan Cesarettepe’ye kadar toprak yol, Cesarettepe’den Conkbayırı’na asfalt yol, 57. Alay Şehitliği’nden tekrar Arıburnu ana yola kadar asfalt + toprak yol.

İşaret Durumu : Kaybolma ihtimaliniz çok düşük. Yine de maps.me gibi uygulamalardan belli yerlerde haritayı takip etmekte fayda var. Özellikle Lone Pine Mezarlığı’ndan sonra.

Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergâhı’nda Görülecek Yerler

Yürüyüşe başlamadan önce Atatürk’ün Anzaklar için söylediği “…Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.” sözünün yer aldığı Anzak Koyu Kitabesi ve hemen yanındaki Arıburnu Mezarlığı‘nı gezdikten sonra yaklaşık 500 metre geriye, küçük otoparkın bulunduğu yere geldik.

Otoparkın hemen karşısında sağa doğru bir patika yol bulunuyor. İşte burası Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergahı’nın Başlangıç Noktası.

İlk olarak 100 m ilerledikten sonra Şarapnel Vadisi Mezarlığı‘na ya da diğer adıyla Korku Dere‘ye varıyoruz. Buraya Şarapnel Vadisi denmesinin sebebi, Kabatepe’nin doğu yamacında mevzilenmiş Türk askeri tarafından bu bölgeye atılan top mermilerinin belirli bir yükseklikte parçalara ayrılıp etrafa doğru şarapnel misketleri saçmasıydı. Burada 700’e yakın Anzak ve İngiliz askeri gömülüdür.

Şarapnel Vadisi Mezarlığı’nın hemen sol tarafında drenaj yolu gibi dar bir yol var. İşte bu yolu takip edip önce Maclagan Sırtı denen yere devamında ise Haintepe‘ye ulaşıyoruz.

25 Nisan 1915 sabahı Arıburnu ve yakın çevresine çıakrma yapan ilk birlik olan 3. Avustralya Tugayı’nın komutanı Albay George Sinclair Maclagan‘ın adıyla anılmış ve “Maclagan Ridge” yani “Maclagan Sırtı” denmiş.

Yavaş yavaş yorulmaya başladığımız bu yoldan devam edince yukarıda nispeten düzlük sayılabilecek alanda “Haintepe” tabelasını görüyoruz.  Anzak birliklerinden, Yeni Zelanda Tugayı’nda bulunan Yarbay Arthur Plugge komutasındaki Auckland Taburu, Haintepe üzerinde karargâhını kuran ilk birlik olmasından dolayı Anzaklar buraya “Plugge’s Plateau” yani “Plugge Platosu” demişler.

Bu tepenin Anzakların eline geçen ilk tepe olması ve konumundan dolayı onlara mevzilenme olanağı sağlaması bakımından ise Türk askerleri buraya “Haintepe” demişler. Haintepe tabelasında biraz daha ilerlediğimizde bu kez karşımıza Gelibolu Yarımadası’nda Anzaklara ait en küçük mezarlık olan “Plugge’s Plateau Mezarlığı” bulunuyor.

Sağa devam eden tabelayı takip ettiğimizde bitki örtüsünden temizlenmiş rahat bir yürüyüş yoluyla Haintepe’nin Kuzeydoğu köşesine varılıyor. Buradaki manzara kuzeyde İhtiyat Deresi (Reserve Gully), güneyde ise Dinlenme Deresi’ne (Rest Gully) inen yamaçlardır. Tabi dere dediğime bakmayın. Ancak çok yağmur alan zamanlarda bu dereler görünüyor. Yılın büyük bir bölümünde sadece kuru dere yatağı görünüyor.

Bu noktadan sağa doğru devam edip aşağıya doğru Haintepe’nin Güneydoğu Köşesi’ne iniyoruz. En aşağıya inildiğinde Dinlenme Deresi‘ne varılmış oluyor. Burada ayrıca dere yatağının içinde bir acil çıkış tabelası göreceksiniz. Eğer acil bir durum olduğunda veya daha fazla yürümek istemediğinizde bu tabelayı 1 km takip edip anayola inebiliyorsunuz.

Ayrıca buraya inildiğinde bir ahşap kulübe dikkatimizi çekiyor. Acil bir durum olduğunda kapıyı kolayca açıp içerideki ilk yardım malzemelerinden yararlanabilmek amacıyla inşa edilmiş. Bizim ihtiyacımız olmadığı için direkt yola devam ettik.

Dinlenme Deresi tabelasından sonra Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergahı rotasının en dik ve yorucu kısımları başlıyor. Ancak bu kısımlara yapılan ahşap merdivenler ise herhangi bir tehlike durumun oluşmasını engelliyor. Aynı şekilde Haintepe’den Dinlenme Deresi’ne inerken de yapılan merdivenler kaymayı engellediği için rahat bir iniş sağlıyor.

Bu yolu yaklaşık 200 m devam edip merdivenleri bitirdikten sonra nispeten hafif meyilli toprak yoldan devam ediyorsunuz. Sonunda yol sola doğru kıvrılıp Arıburnu Yarları‘na varıyor. Görülen manzarada tam karşıda Arıburnu Sahili, sol taraftaki toprak parçası ise Sfenks. Sağ tarafınızda ise Serçetepe ya da diğer ismiyle “Walker’s Ridge” kalıyor.

Tabeladan biraz ilerledikten sonra Serçetepe manzarası, Serçetepe’nin yakınında ise “Walker’s Ridge Mezarlığı”nı göreceksiniz. Bu mezarlıkta Anzak ve İngilizlere ait toplam 92 asker gömülüdür.

İşte bu Walker’s Ridge Mezarlığı ile Serçetepe’nin bulunduğu noktadan sahile kadar olan kısmı Anzaklar, 1. Avustralya Tümen komutanı Sir Harold Bridgwood Walker’ın adıyla anmışlar ve buraya “Walker’s Ridge” yani “Walker Sırtı” demişler.

Walker’s Ridge Mezarlığı’ndan ayrılıp ilerledikten sonra Cesarettepe’ye uzanan yolun başlangıç yolunu görüyoruz. Burada sağdan veya soldan gidilmesi farketmez sonuçta ayrı yere çıkıyor. Biz sağdan devam ettik ve “Yükseksırt” yani “Russell’s Top” denen yerdeki Anzak siperlerini, irtibat hatlarını ve destek barınaklarını gördük. Siperlerin içinden de yürüyebilirsiniz.

Bu siperlerden yukarıya doğru ana caddeye çıktığınızda önce Anzaklara ait bir diğer mezarlık olan “The Nek (Boyun) Mezarlığı” karşımıza çıkıyor. Burada 6 Avustralyalı, 4 Yeni Zelandalı ve 316 kimliği belirlenememiş Anzak askeri yatmaktadır.

Nek Mezarlığı’nın biraz ilerisinde yolun sağ tarafında Anzakların kullandığı iki adet su tankı bulunuyor. Onun karşısında yani yolun solunda ise günümüze kadar ulaşamayan Mehmet Çavuş Siperi ile hemen az ilerisinde Atatürk’ün inisiyatif alarak bizzat emrini verdiği 29 Haziran 1915 Cesarettepe’deki Türk Taarruzu ile ilgili bir bilgilendirme panosu görülüyor.

Hemen arka tarafta ise Cesarettepe üzerindeki Mehmet Çavuş Anıtı‘nı göreceksiniz. Aslında bu anıt ilk defa Çanakkale Muharebeleri son bulduktan sonra Atatürk’ün komuta ettiği 19. Tümen Şehitleri anısına yapılan bir anıttı. Daha sonra bu anıt yenilenerek Mehmet Çavuş adını aldı.

Sonrasında asfalt yoldan biraz ilerleyip Korku Deresi / Monash Gully Vadisi tabelasını biraz geçtikten sonra yol ikiye ayrılıyor. Sağdan aşağıya doğru devam edildiğinde -ki asıl yürüyüş güzergahının devamı bu yol oluyor – 57. Piyade Alayı Şehitliği‘ne varıyorsunuz. Ama biz, buraya kadar gelmişken bu güzergaha Conkbayırı’nı da dahil etmek istedik. Bahsettiğim yol ayrımı şurası :

Resim üzerinde en sağdaki sarı okun olduğu yol takip edildiğinde yolun hemen sağ tarafında Baby 700 Anzak Mezarlığı‘na giden yol ve onun da az ilerisinde Çanakkale Deniz Muharebesi’nde batırılan Mesudiye Zırhlısı’ndan sökülen “Mesudiye Topu” yer almaktadır. Bu bölge aynı zamanda Kılıçbayırı veya 180 rakımlı Tepe olarak da anılmaktadır

Asfalt yoldan yorucu bir şekilde yola devam edildiğinde Düztepe ve çeşitli siperler geçildikten sonra Atatürk’ün, geri çekilen ve neden geri çekildiklerini sorduğunda “Cephanemiz yok komutanım” diyen Türk askerleriyle karşılaştığı ve onlara “Cephaneniz yoksa süngünüz var. Süngü tak, yere yat” dediği noktaya ait bir tabela var. Türk askeri yere yatınca, Anzaklar da yere yatıp mevzi aldılar ve bu sayede ilerlemeleri bir süreliğine durduğu için takviye birliklerin gelmesi için zaman kazanmış olduk. Atatürk’ün de daha sonraki yıllarda verdiği bir röportajda “İşte kazandığımız an bu andı.” demiştir.

Bahsettiğim yol ayrımından yukarıya doğru yaklaşık 2 km devam ettikten sonra nihayet Conkbayırı‘na ulaştık. Burada ilk karşımıza çıkan, bir elin 5 parmağını sembolize eden 5 adet kitabe bulunuyor. Bu kitabelerde savaşın çeşitli bölümlerine ait bilgiler veriliyor.

Kitabeleri geçtikten sonra Conkbayırı’ndaki Türk siperleri, Atatürk’ün gözetleme yeri ve Yeni Zelanda birliklerine ait bir adet anıt ile 10 Ağustos 1915 taarruzuna ithafen Atatürk’ün ihtişamlı bir bronz heykeli yer almaktadır. Heykelin hemen yanında ise savaş esnasında bir şarapnel parçasının Atatürk’ün göğsündenki saatine isabet ettiği ve saatin parçalandığı nokta yer alıyor. Bu nokta 4 adet top güllesiyle belirtilmiş.

Conkbayırı’nda biraz soluklanıp büfeden su takviyesi yaptıktan sonra 2 km aşağıya doğru yürüyüp tekrar yukarıda bahsettiğim yol ayrımına geldik ve 57. Piyade Alay Şehitliği‘ne vardık.

57. Piyade Alayı’nın hikayesi şu : Arıburnu cephesinde ilerleyen Anzak askerlerini ilk karşılayan ve geri püskürten Türk kuvvetleri 57. Piyade Alayı‘dır. Bu muharebelerde tüm askerlerin üçte ikisinin şehit olduğu birlik de bu 57. Alay. Bu yüzden onlara çok şey borçluyuz.

57. Alay Şehitliği’nden çıkış hemen sola doğru aşağıya inen merdivenlere devam ettiğinizde Kesikdere Şehitliği‘ne varılıyor. Burada sadece bir levha üzerinde şehit askerlerimizin isimleri yazıyor.

Tekrar anayola çıkıp yol boyu devam edildiğinde yolun hem sağında hem de solunda siperler, mevziler, mezarlıklar ve hatta yeraltı tünelleri bulunuyor. Bu kısım Bomba Sırtı siperleri olarak geçiyor.

İlk olarak Anzakların Kanlı Açı (Bloody Angle) ve Ölü Adam Sırtı (Dead Man’s Ridge) dedikleri mevziler bulunuyor. Yola devam edildiğinde bu kez sol tarafta Yüzbaşı Mehmet Şehitliği isimli bir yer var. Ancak bir yerde okudum. Yüzbaşı Mehmet ismi kesin değil. Bununla birlikte burası Türk ve Anzak siperlerinin birbirine en yakın yerlerden biri olduğundan burada şehit olan ve gömülen birçok askerimizin olduğu kuvvetle muhtemelmiş.

Sonrasında biraz ileride ise Anzakların ön hat siperlerinden biri olan ve Türk siperlerine 8-10 metre mesafede bulunan Quinn’s Post Mezarlığı yer alıyor. Yüzbaşı Mehmet Şehitliği’nin karşı tarafında kalıyor. Bu mezarlıkta 399 adet tekil mezar bulunuyor.

Anzak mevzileri kıyıdan yukarıya doğru bir hat üzerinde olduğundan dik yamaçlar üzerindeydi. Bu yüzden arazinin konumundan dolayı pek fazla barınma imkanı vermiyordu. Bu yüzden Anzak ön hat cephe hattında askerlerin barınma ve diğer zorunlu gereksinimlerinin karşılanması için bir takım tesisler kuruldu. İşte bu tesislere Quinn’s Post Terasları ya da Malone Terasları denmiş.

Quinn’s Post’un hemen karşı tarafında ise Türk askerine ait 31 ve 32 no.lu siperler bulunuyor. Bu siperlere Anzak birliklere ulaşıyor. Ancak burada görevli bir grup Türk askeri el bombası atarak, siper içine giren tüm Anzak askerini imha etmeyi başarmış.

Quinn’s Post’tan yaklaşık 150-200 m devam edildiğinde bu kez Courtney Mevzisi’ne (Courtney’s Post) ulaşılıyor.  Buradan aşağıya Korku Deresi tarafına bakıldığında arazinin üst bölümünün, sanki dere yatağına doğru kaymış gibi olduğu ve sanki bir yar şeklinde olduğu görülüyor. 1915 yılındaki muharebeler sırasında buradaki Anzak cephe hattı, günümüzdeki yol ile bu bahsettiğim yar şeklindeki bölüm arasında yer alıyormuş.

Courtney Mevzisi’nin yanındaki asfalt yoldan yine düz devam edildiğinde yol üzerinde sol tarafta Johnston’s Jolly Mezarlığı ve hemen önünde Anzaklar tarafından Türk siperlerinin altına doğru kazılan ve patlayıcı yerleştirmek suretiyle Türk askerinin imha edilmesi amacıyla kazılmış bir yer altı tüneli var. Yolun sağ tarafında ise bir başka yer altı tüneli (irtibat tüneli) ve diğerlerine nazaran daha geniş Anzak siperleri bulunuyor.

Bahsettiğim yerin biraz daha ilerisinde sol tarafta ise, yani c31 No.lu Anzak Yeraltı Tüneli’nin hizasında Türk ön hat siperleri bulunuyor. Biraz daha yürüdükten sonra konumunun öneminden dolayı çok kanlı çarpışmalara sahne olan ve “Kanlısırt” denen yerin üzerinde bulunan Anzak mezarlığı olan Lone Pine Mezarlığı (Yalnız Çam Mezarlığı) bulunuyor.

Lone Pine’ın bulunduğu Kanlısırt’ın önemini şöyle açıklayayım. Buraya bütünüyle sahip olmak demek diğer tarafının kanatlarının kopması anlamına geliyordu. O yüzden ne pahasına olursa olsun burada amansız bir mücadele verildi. Öyle ki, Kanlısırt aynı zamanda 27. Piyade Alayı’nın süngü hücumu yaptığı yer olarak da bilinir. Bu süngü hücumu, Kanlısırt’ın ne kadar önemli olduğunu fazlasıyla açıklıyor.

Lone Pine Mezarlığı’ndan sonra yol aşağıya doğru gidiyor. Aşağıya toprak yoldan düz devam edildiğinde -ki bu yola Topçu Yolu (Artillery Road) deniyor- 1,5-2 km yürüyüp ta aşağıda anayola yani  Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergahı’nın Bitiş noktasına varılıyor. Ondan önce ise toprak yola devam etmeden sol içeriye doğru yön belirten tabelayı takip edip Abdülvahap Sırtı Siperleri‘ne geldik.

Kanlısırt’ın güneybatı kesiminde uzanan Abdülvahap Sırtı denilen yer 1915 yılında Anzakların ön cephe hattının bulunduğu kesimdi. Buradaki siperlerin büyük bölümü belirgin şekilde günümüze ulaşmıştır.

Resimde görülen noktaya geldikten sonra tabelaları takip edip tekrar geriye doğru çıkıyoruz. Düz ilerledikten sonra bu kez sol tarafı gösteren bir başka tabela daha karşımıza çıkıyor. Bu yol Yeşildere (Allah Gully) üzerinden devam edip “Lady Galway Yolu/Tüneli” denen kısma geliyor.

Şu an burada herhangi bir tünel yok. Sadece ortada bir yol ve devamında bir tepecik var. O tepeciği aştıktan sonra karşımıza toprak, düz bir yol geliyor. Sağa veya sola sapmadan yolu kesecek şekilde düz ilerliyoruz. Aşağıda bir başka toprak yol göreceksiniz. İşte bu yol “Topçu Yolu” ya da Anzakların deyimiyle “Artillery Road”. 

Topçu Yolu’nun Lone Pine ile Shell Green Mezarlığı arasında bölümü 1915 yılında Anzaklar tarafından yapılmış.

Bu yola indikten sonra anayola yani Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergahı Bitiş Noktası‘na yaklaşık 1,5 km daha yürüyoruz. Bu yol boyunca görülecek tek yer Anzaklara ait Shell Green (Top Mermisi) Mezarlığı. Biraz daha ilerledikten sonra artık bitiş noktasına varıyoruz.

Yukarıda da bahsettiğim gibi anayola indikten sonra 3,2 km daha yürüyüp Kabatepe’ye vardık. Buradan otobüsle Eceabat merkeze gittik ve böylelikle 3 günlük Gelibolu yürüyüşümüz sona ermiş oldu.

Sonuç olarak gerek trekking faaliyeti anlamında gerekse de savaşın izlerini görüp bugüne kadar edindiğimiz bilgilere daha belirgin anlamlar yüklememize yardımcı olma anlamında Arıburnu Cephesi Yürüyüş Güzergahı‘nı herkese tavsiye ederim. Umarım faydalı bir yazı olmuştur.

Seyahat fotoğraflarım ve videolarım için beni sosyal medya hesaplarımdan da takip edebilirsiniz.

INSTAGRAM : @seqununseyahatnamesi

FACEBOOK : https://www.facebook.com/seqununseyahatnamesi

YOUTUBE : http://www.youtube.com/Seqununseyahatnamesi